ଆଜି ଗାଁ ଦାଣ୍ଡରେ ଏତେ ଗହଳି ଚହଳି । ଜାମ୍ବରୁର ଝିଅ ଟିକରି ବୁଲି ବୁଲି ସବୁ ଦେଖୁଛି । ଭାବୁଛି ଆରେ ଏ କ’ଣ ଚାଲିଛି ! ସେ ବୁଝିପାରୁନି ଗାଁରେ ଆଜି କ’ଣ ଚାଲିଛି। ଏବେ ତ ଜାନୁଆରୀ ମାସ । ଦୂର୍ଗାପୂଜା ସମୟ ତ ନୁହଁ । କ’ଣ ଅଛି ଗାଁରେ । ସିଏ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଯିବାଠାରୁ ଆଉ କେବେ ଗାଁକୁ ଆସିନଥିଲା । ସେତେବେଳେ ତାକୁ ସାତ କି ଆଠ ବର୍ଷ ହେଇଥିବ । ଗାଁର କଥା ତାର ଝାପସା ମନେଅଛି । ଏବେ ତାକୁ ୧୬ ପୁରିଲାଣି । ସହରର ଜଣେ ଡାକ୍ତର ବାବୁ ତାକୁ ପାଠ ପଢେଇବେ କହି ଗାଁରୁ ସହରକୁ ସେତେବେଳେ ନେଇଗଲେ । ଟିକରିର ବାପା ଜାମ୍ବରୁ ବିଚରା ୫ଟି ପିଲାଙ୍କ ଜଞ୍ଜାଳରୁ ଟିକେ ମୁକୁଳିବ ଭାବି ଝିଅକୁ ପାଠ ପଢିବା ନାଁରେ ଡାକ୍ତର ବାବୁଙ୍କୁ ଦେଇଦେଲା । ସେ ବାବୁ ମା ଦୁଇଜଣ ଡାକ୍ତର ଲୋକ । ଜାମ୍ବୁରୁ ଗାଁ ପାଖ ଗାଁରେ ଥିବା ପ୍ରାଥମିକ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ମା ଡାକ୍ତରାଣୀ ଥିଲେ । ଜାମ୍ବୁରୁ ଅନେକ ସମୟରେ ଝିଅକୁ ନେଇ ମା ବାବୁଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଉଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁ କାମରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ଡାକ୍ତର ବାବୁ ମା ଯେତେବେଳେ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଟ୍ରାନ୍ସଫର ହେଲେ ସେତେବେଳେ ଜାମ୍ବରୁର ଝିଅ ଟିକରିକୁ ସାଙ୍ଗରେ ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ଟିକରି ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଭୁବନେଶ୍ଵରକୁ ଚାଲିଗଲା ।
ଏବର୍ଷ ମକର ଦେଖିବା ପାଇଁ ଟିକରି ଗାଁକୁ ଆସିଛି । ସେଥିପାଇଁ ଗାଁର ଚାଲି ଚଳଣି ସାଙ୍ଗରେ ସେ ଟିକେ ଖାପ ଖାଇପାରୁନି । ପୁଣି ମ୍ୟାଟ୍ରିକ ପଢି ଟିକରି ଏବେ ଟିକେ ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଯାଇଛି। ଭୁବନେଶ୍ଵରର ଗୋଟିଏ ବଡ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯେଉଁଠି ତା ଭଳି ହଜାର ହଜାର ଆଦିବାସୀ ପିଲାଏ ହଷ୍ଟେଲରେ ରହି ପାଠ ପଢୁଛନ୍ତି । ସେଠି ସେ ପାଠ ପଢୁଛି । ସେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଆଉ ଗାଁ କେମିତି ବା ଭଲ ଲାଗିବ। ଆଉ ଆଦିବାସୀ ବୋଲି ସେ ପିଲାମାନେ ନିଜକୁ କହୁ ନାହାନ୍ତି । ହେଲେ ଗରିବ ଜାମ୍ବରୁ ଏତେସବୁ କଥା ଭାବିବା ପାଇଁ ସମ୍ବଳ ବା କାହିଁ ? ଝିଅ ଗାଁରେ ରହିବାକୁ ଟିକେ ଅସୁବିଧା ମଣୁଛି । ସେ ଟିକେ ଭୁବନେଶ୍ୱରିଆ ହେଇଯାଇଛି ତ । ୨ କି ୩ ଦିନ ହେବ ଆସିଛି ଭୁବନେଶ୍ଵରରୁ । ଧୀରେ ଧୀରେ ସେ ସବୁ ଶିଖି ଯିବନି । ଜାମ୍ବରୁ ମନେ ମନେ ଭାବୁଥାଏ ।
କାଲିଠାରୁ ତିନିଦିନ ଯାଏଁ ମକର ପର୍ବ ଚାଲିବ । ଗାଁ ଯାକ ଆଜିଠାରୁ ଭାରି ସାଜସଜା ଚାଲିଛି । ଗାଁ ଲୋକମାନେ ପାଖ ବଜାରରୁ ଘର ପାଇଁ କେତେ ରକମର ଜିନିଷ କିଣାକିଣି କରିଛନ୍ତି । ଟିକରି ଘରେ ଏତେସବୁ ଜିନିଷ କିଣା ହେବାର କେବେ ଦେଖିନଥିଲା । ବାପାକୁ ପଚାରିଲା; ବାପା ଏସବୁ କ’ଣ ହେବ ? ଭାଇ କୁନ୍ଦୁରୁ ଟିକରି କଥା ଶୁଣି ହସିଦେଇ କହିଲା ଆଲୋ ଟିକରି କାଲିଠୁ ମକର ପରା ! ଟିକରି ପଚାରିଲା ମକର ପୁଣି କ’ଣ ? କୁନ୍ଦୁରୁ ଟିକେ ହସିଦେଇ କହିଲା ମକର କ’ଣ ତୁ କ’ଣ ଜାଣିନୁ ? ତୁ ତ ଭୁବନେଶ୍ୱରିଆ ହେଇଗଲୁ ଜାଣିବୁ କେମିତି ? ଏଇଟା ଆମ ସାନ୍ତାଳି ଲୋକଙ୍କର ବଡ ପାର୍ବ। ତୁ କିଆଁ ଜାଣିଲୁନି କହ ତ ? ଟିକରି ରାଗିଗଲା । କହିଲା, ମୋତେ ତ ପିଲାଦିନୁ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ଛାଡିଦେଲ । ମୁଁ କେମିତି ଜାଣିବି ମକର କ’ଣ ? ସେଠିତ ଦୁର୍ଗାପୂଜା, ଗଣେଶ ପୂଜା, କାଳି ପୂଜା ହୁଏ। ବଡବଡ ଯାତ୍ରା ବସେ । ବାବୁ ଓ ମାଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କେବେ କେବେ ଯାଇଛି । ହେଲେ ମକର କେବେ ମୁଁ ଦେଖିନି । ବାପା ମତେ ଟିକେ କୁହ ମକର କ’ଣ ଟିକରି ଜାମ୍ବରୁ କାନ୍ଧକୁ ହଲେଇ ଦେଇ କହିଲା । ଏହାକୁ ଆମ ଲୋକେ କେମିତି ପାଳନ୍ତି ତୁମେ କହିଲେ ତ ଜାଣିବି।
ଜାମ୍ବରୁ ଟିକେ ମୁଣ୍ଡ ଟୁଙ୍ଗାରିଲା । ଟିକେ ଗଳା ଖଙ୍କାର ମାରିଲା । ଆରମ୍ଭ କଲା ମକରକଥା । ମକର କଥା କିଏ ଶୁଣିବ ଆସରେ ବୋଲି ଭାଇ କୁନ୍ଦରୁ ବଡପାଟି କଲା । ପାଖରେ ଆଉ ଦୁଇତିନି ଜଣ ପିଲା ଗୁଡ଼ି ଉଡ଼ଉଥିଲେ । ଦଉଡି ଆସିଲେ ମକରକଥା ଶୁଣିବାକୁ ।
ଜାମ୍ବରୁ କହିବା ଆରମ୍ଭ କଲା । ମୁଁ ଯାହା କହିମି ସତ କଥା । ମୋ ଜେଜେବାପା ମୋତେ ଯାହା କହିଥିଲା କହିମି । ଶୁଣିବ ଆଉ ତୁମେ ବି ତୁମ ପିଲାଙ୍କୁ କହିବ, ହେଲା । ସବୁ ପିଲା ବଡପାଟିରେ ହଁ ମାରି ମୁଣ୍ଡ ଟୁଙ୍ଗାରିଲେ । ମୋ ଜେଜେବାପା ସେତେବେଳେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜାଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ଜଣେ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଘରେ କାମ କରୁଥିଲେ । ଟିକେ ବୁଝିବା ସୁଝିବା ଲୋକ ଥିଲେ । ଗାଁ ଲୋକେ ବି ତାଙ୍କୁ ଭାରି ମନୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣୁଥିଲେ । ମୋତେ ସେତେବେଳକୁ ୧୨ କି ୧୪ ବର୍ଷ ହେବ । ମୋ ଜେଜେ ତ ୧୦୦ ବର୍ଷ ପରେ ବଞ୍ଚିଥିଲେ । ସିଏ ଏବେ ବଞ୍ଚିଥିଲେ କେତେ ଗପ କହୁଥାନ୍ତେ । ହାଉ ମୋର ଯାହା ମନେଅଛି ମୁଁ କହିମି ।
ମକର ତିନି ଦିନ ଆମ ଗାଁରେ ପର୍ବ ପାଳନ ହୁଏ । ଆମ ମୟୁରଭଞ୍ଜର ଅନେକ ଲୋକ ଏହି ମକର ପର୍ବକୁ ବହୁତ ବଡ କରି ମାନନ୍ତି । ଆମେ ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ପର୍ବ ମାନନ୍ତି ସେଥି ମଧ୍ୟରେ ମକର ଆମର ସବୁଠୁ ବଡ ପର୍ବ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପର୍ବମାନଙ୍କରେ ଆମର ସାନ୍ତାଳି ଲୋକେ ଏତେ ଉତ୍ସାହ ଦେଖାନ୍ତି ନହିଁ । ଆମର ଏପରି କଥା ପ୍ରଚଳିତ ଅଛି ଯେ ‘ବାପ ମା ଛେଉଣ୍ଡ ହେବ ପଛକେ, ମକର ଛେଉଣ୍ଡ ହେବନି’, ମକର ପର୍ବ ପାଳିବା ଆମର ଯେମିତି ବିଧି । ଏହି ମକର ପର୍ବ ମାନିବା ଲାଗି ଆଗ ତିନି ମାସଠୁଁ ଆମେ ଜିନିଷମାନ ଆୟୋଜନ କରି ରଖିଥାଉ । ଯେଉଁମାନେ ବିଦେଶକୁ ଚାକିରି କରିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ମକର ପର୍ବ ପାଳିବା ପାଇଁ ଅନେକ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଆସି ଘରେ ପହଞ୍ଚିଥାନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ତ ଟିକରିକୁ ମୁଁ ଆସିବାକୁ ଜିଦି କଲି । ବାବୁ କେବେ ରାଜି ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ଟିକରିକୁ ଛାଡିବାକୁ । ହେଲେ ଆମର ସବୁ ଲୋକେ କୁଟୁମ୍ବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହି ନିଜ ଘରଠାରେ ମକର ମାନିବାକୁ ଭାରି ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ଆମ ଗାଁରେ ଯାହାର ମକର ମାନିବା ପାଇଁ ପଇସା ନଥାଏ ଗାଁ ଲୋକେ ତାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଆମେ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିର ପୂର୍ବ ଦିନକୁ ବାଉଣ୍ଡି (ଅଧିବାସ ବା ଏକବାର) କହୁ । ଜାଣିଛ ମକର ଦିନ ଆମେ ପିନ୍ଧିବା ସକାଶେ ନୂଆ ଲୁଗା ଓ ଖାଇବା ସକାଶେ ମାଛ, ମାଂସ, ମାଣ୍ଡିଆ, ଚୁଡ଼ା, ଗୁଡ଼ ଓ ନାନା ପ୍ରକାରର ପିଠା ଏହି ବାଉଣ୍ଡି ଦିନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ରଖୁ । ସମସ୍ତେ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ କୁକୁଡ଼ା ଡାକରୁ ଉଠି ସ୍ନାନ କରନ୍ତି । ତା’ପରେ ନୂଆ ଲୁଗା ପିନ୍ଧି ପୂର୍ବ ଦିନରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଖାଆନ୍ତି । ସାଇ ପଡ଼ିଶା ଘରକୁ କେହି ବୁଲି ଗଲେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଅନ୍ତି । ମକର ବାସି ଦିନ ଆମ ସାନ୍ତାଳୀ ଲୋକମାନଙ୍କର ନାଚ, ତାମସା ହୋଇଥାଏ ।
କୁନ୍ଦରୁ ଦେଖିଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗାଁ’ରେ ପନ୍ତା ନାଚ ହୁଏ । ଆମ ଗାଁ ପାଖରେ ଥିବା ପଡ଼ିଆରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ପୁରୁଷମାନେ ଏକତ୍ର ହାତ ଧରାଧରି ହୋଇ ସାନରୁ ବଡ ଛିଡା ହୁଅନ୍ତି । ଡେଙ୍ଗା ଲୋକରୁ ସାନ ଏହି ପରି କ୍ରମରେ ସବା ଶେଷରେ ଗୋଟିଏ ସାନ ପିଲା ଥାଏ । ଧାଡ଼ିର ଆଗରେ ବାଦ୍ୟକାର ମାଦଲ, ଧୂମୁଷା ଓ ଝାଲିର ଓଗେର ବାଜା ନେଇ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ତାପରେ ଯାଇ ଗୀତ ଆରମ୍ଭ ହେଲେ ବାଜାବାଜି ନାଚ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଗାଇବା ଲୋକେ ବାଜା ସାଙ୍ଗରେ ଥାଆନ୍ତି । ସମସ୍ତେ ହାତ ଧରାଧରି ହୋଇ ବାଜା ବଜାଉଥିବା ଲୋକ ଓ ଗାୟକମାନଙ୍କର ଚାରି ପାଖରେ ଘୁରି ଘୁରି ନାଚନ୍ତି । ଏହି ପରି ସକାଳୁ ରାତି ଯାଏଁ ନାଚ ଲାଗିଥାଏ । ଟିକରି ତୁ ଏଥର ନାଚିବୁ । ଯେଉଁମାନେ କୌଣସି କାରଣରୁ ପନ୍ତା ଛାଡ଼ି ଚାଲି ଯାଆନ୍ତି ଅନ୍ୟ ଲୋକେ ସେମାନଙ୍କ ଯାଗାରେ ଆସି ନାଚନ୍ତି । ସେହି ନାଚ ପାଖରେ ଖାଇବାର ଜିନିଷ ସବୁ ରଖାଯାଏ । ଆମର ଇଚ୍ଛା ହେଲେ ଆମେ ସେଠାରେ ଯାଇ ଖାଉ । ଉଭୟେ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ପୁରୁଷ ଏହି ପନ୍ତା ନାଚରେ ନାଚନ୍ତି । ତୁମେ ଜାଣିଛ କେହି କେହି ସୁଆଙ୍ଗ ସାଜି ଘରେ ଘରେ ବୁଲି ପିଠା, ଚାଉଳ, ଚୁଡ଼ାଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ଖାଦ୍ୟ ମାଗନ୍ତି । କେହି କେହି ବାବାଜି ସାଜନ୍ତି । କିଏ କୁଟା ବାଡ଼ରେ ମାଙ୍କଡ଼ ତିଆରି କରି ନଚାଏ ତ କିଏ ବଂଶୀ ବଜାଏ । କିଏ କେନ୍ଦରା ବଜାଏ ବା ବୁଆଙ୍ଗ ବଜାଏ । ଟିକରି ପଚାରିଲା ବୁଆଙ୍ଗ କ’ଣ ବାପା ? ହସିଦେଇ ଜାମ୍ବରୁ କହିଲା ଏଇ ଲାଉତୁମ୍ବା ଲୋ ଝିଅ । ମୋତେ ଆଜି ଟିକେ ବୁଆଙ୍ଗ ଦେଖେଇବ ବାପା । ମୁଁ ଭୁବେନଶ୍ଵର ଗଲେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବୁଆଙ୍ଗ କଥା କହିବି ।
ଜାମ୍ବରୁ କହିଲା ତୁମେ ଆଜିକାଲି ଆଉ ଲାଖ ବିନ୍ଧା ଦେଖିବାକୁ ପାଉନ । ଆମେ ଆଗରୁ ମକରରେ ଲାଖ ବିନ୍ଧୁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗାଁର ସୀମାରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ କଦଳୀ ଗଛ ପୋତାଯାଏ । ସେହି ଗଛ ମୂଳରେ ଗାଁର ଦେହୁରି ପିଠାପଣା ଆଦି ନିଜ ଘରୁ ଆଣି ଭୋଗ ଦିଏ । ଭୋଗ ଶେଷରେ ଗ୍ରାମବାସୀ ଲୋକେ କାଣ୍ଡ ବାଉଁଶ ଧରି ସେହି ଗଛକୁ ଲାଖ ବିନ୍ଧନ୍ତି । ଯାହାର ତୀର ପ୍ରଥମେ ସେହି କଦଳୀ ଗଛରେ ବାଜେ ସେହି ଲୋକକୁ ଗାଁ ଲୋକେ କାନ୍ଧରେ ବସାଇ ଦେହୁରି ଘରକୁ ନିଅନ୍ତି । ଦେହୁରି ସେହି ଲାଖ ବିନ୍ଧାରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସେଦିନ ଖାଇବାକୁ ଦିଏ ।
ଦେହୁରି ସେମାନଙ୍କୁ ମକର ଦିନ କାହିଁକି ଖାଇବାକୁ ଦିଏ ବାପା, ଟିକରି ପଚାରିଲା । ଜାମରୁ କହିଲା, ଦେହୁରି ଗ୍ରାମ ଦେବତୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରେ । ଗାଁ’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଝିଅ ବିବାହରେ କନ୍ୟାପାଉଣା ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ଟଙ୍କା ଦେହୁରି ପାଇବାର ପ୍ରଥା ଅଛି । ସେହି ପାଉଣା ପାଉ ଥିବାରୁ ବର୍ଷରେ ଥରେ ଏହି ମକର ପର୍ବରେ ସେ ଲାଖ ବିନ୍ଧାଳୀ ମାନଙ୍କୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଏ।
ତୁମେ ଜାଣିଛ ଆମପରି ଅନ୍ୟ ଆଦିବାସୀ ଭାଇମାନେ ବି ତିନି ଦିନ ଧରି ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ୍ତି ଜାମ୍ବରୁ କହିଲା । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଳିବା ରୀତି ଟିକେ ଅଲଗା ଅଲଗା। ଏହି ତିନି ଦିନ ଯାକ ଆମ ଲୋକେ ଆଉ କାହାରି ମୂଲ ଲାଗିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ ଓ ଖେଳ କୌତୁକ ମଧ୍ୟରେ ଆମର ଏହି ତିନି ଦିନ କଟିଯାଏ । ଆମେ ପର୍ବ ଦିନରେ ହାଣ୍ଡିଆ ପିଉ ଓ ମାଂଶର ପୋଡପିଠା ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଖାଉ । ଏମିତି ଅତି ଆନନ୍ଦରେ ଆମ ମକର ପାଳନ ହୁଏ।
ଟିକରି ମୁଣ୍ଡ ହଲାଇଲା ଯେମିତି ସବୁ ସେ ବୁଝି ଯାଇଛି । କହିଲା ବାପା ମୁଁ କାଲିଠୁ ତିନି ଦିନଯାଏ ସବୁକୁ ଏଥର ଦେଖିବି । ଭୁବନେଶ୍ଵର ଗଲେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆମ ମକର ବିଷୟରେ କହିବି । କାହିଁକି ଜାଣିଛ ଆମର ସେଠି ଡାକ୍ତର ବାବୁଙ୍କ ଘରେ ମକର ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ପାଳନ ହୁଏ । ସେମାନେ ମକର ପର୍ବକୁ ଅଲଗା ପ୍ରକାର ପାଳନ୍ତି ।
ହୋ ହୋ ହୋଇ କୁନ୍ଦୁରୁ ହାସିଦେଲା । ଜାମ୍ବରୁ ପଚାରିଲା ହସୁଛୁ କାହିଁକି ? କୁନ୍ଦୁରୁ କହିଲା ଏ ମକର ପର୍ବକୁ ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି କାହିଁକି କହୁଛି ? ଟିକରି କହିଲା ତୁ ମକର ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ବିଷୟରେ କ’ଣ ସତରେ କିଛି ଜାଣିନାହୁଁ ? କୁନ୍ଦୁରୁ କହିଲା ଆମେତ ମକର ପର୍ବ କହୁଛୁ । ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି କ’ଣ ମୁଁ କେମିତି ଜାଣିବି? ତୁ ଯଦି ଜାଣିଛୁ ଆମକୁ କହ ଆମେ ବି ଜାଣିବୁ ।
ଟିକରି କହିଲା ମୁଁ ଏ ବିଷୟରେ କିଛି ପଢିନି । ଡାକ୍ତର ବାବୁ ଓ ମା ଯାହାସବୁ କଥା ହୁଅନ୍ତି ଓ ଘରେ ପାଳନ୍ତି ମୁଁ ଦେଖିଛି । ଆମର ସେଠି ମକର ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ଦିନଟିକୁ ମକର ପର୍ବ କହନ୍ତି । ମା ଏହି ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତିକୁ ତିଳଉ ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି ବି କହନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ସେଦିନ ମକର ରାଶିରେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି ବୋଲି ବାବୁ କହୁଥିଲେ । ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତିକୁ ଉତ୍ତରାୟଣ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । କାରଣ, ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ହେଲା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉତ୍ତରାୟଣ ଗତି ସେହି ଦିନ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ସେହି ଉତ୍ତରାୟଣ ଗତି ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ନ ହୋଇ ତାହାର କୋଡ଼ିଏ ଦିନ ଆଗରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଉଅଛି ବୋଲି ବାବୁ କହୁଥିଲେ । ତଥାପି ଏବେ ମଧ୍ୟ ଏହି ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିକୁ ଉତ୍ତରାୟଣ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି ।
ଓଡିଆ ଲୋକେ କିପରି ମକର ପର୍ବ ପାଳନ୍ତି ଜାଣିଛ ? ନୂଆ ଅରୁଆ ଚାଉଳରେ ଦୁଧ, ଗୁଡ଼, ଛୋଟ ଛୋଟ, ଆଖୁଖଣ୍ଡ, ନଡ଼ିଆ, ଅଦା, ପାକଲା କଦଳୀ ପ୍ରଭୃତି ସୁସ୍ୱାଦୁ ଜିନିଷ ମିଶେଇ ମା ଯେଉଁ ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ତାକୁ ମକର ଚାଉଳ ବୋଲି କୁହନ୍ତି । ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଖୁବ୍ ଭୋରୁ ମା ଉଠି ମକର ଚାଉଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଭୋଗ ଦିଅନ୍ତି । ମକର ଚାଉଲ ଛଡ଼ା ଘରେ ଘରେ ଖଜା, ନାନା ପ୍ରକାର ପିଠା, ଖେଚିଡ଼ି ଓ ବହୁତ ଖାଦ୍ୟ କରି ଲୋକେ ଖାଆନ୍ତି । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଝିଅ ଝିଆଣୀମାନଙ୍କ ଘରକୁ ତିଳଉ ଖଜା ଓ ମିଠା ଭାର ପଠା ଯିବାର ପ୍ରଥା ଅଛି ବୋଲି ମା କହୁଥିଲେ । ଓଡିଆ ଲୋକଙ୍କ ଘରେ ଏମିତି ମକର ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ହୁଏ ।
ମା ସେଦିନ ମୁଁ ଆସିଲାବେଳେ ମୋତେ ଓଡିଆଙ୍କ ମକର ବିଷୟରେ ବହୁତ କଥା କହିଥିଲେ । ମା କହିଲେ ଯେ, ମକର ଦିନ ମନ୍ଦିରରେ ବିଶେଷ କରି ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରନ୍ଥର ନିମୟ ଅନୁସାରେ ସଂକ୍ରାନ୍ତିର ପୂର୍ବ ଦିନରୁ ମକର ଚାଉଳର ଅଧିବାସ କରାଯାଇଥାଏ । ଆମ ସ୍କୁଲର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ବି ସେମିତି ବହୁତ ବିଧି ହୁଏ । ପୂଜକମାନେ ମକର ଚାଉଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତାହାକୁ ଦିଗ ପରିକ୍ରମା କରାନ୍ତି ବୋଲି ମା କହୁଥିଲେ । ସେହି ଅଧିବାସ ଦିନ ନବାଙ୍କ ଯାତ୍ରା କରିବାକୁ ହୁଏ । ଏହି ନବାଙ୍କର ଅର୍ଥ ନୂଆ ଅଙ୍କ ବା ନୂଆ ବର୍ଷ । ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଦେବତାମାନଙ୍କର “ନବାନ୍ନ ଭୋଜନ” ଅର୍ଥାତ ନୂଆଖିଆ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।
ମା କହୁଥିଲେ ମକର ପରଦିନରୁ ଶୀତର କୋଠରତା କମି ଯାଇ ବସନ୍ତ ଋତୁ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇଥାଏ । ବର୍ଷକ ପରିଶ୍ରମର ଫସଲ ଧାନ, ବିରି, ମୁଗ ପ୍ରଭୃତି ଶସ୍ୟ ସେହି ସମୟକୁ ଲୋକେ ଅମଳ କରି ସାରିଥାନ୍ତି । ଓଡିଶାର ଗାଁ ମାନଙ୍କରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଶସ୍ୟ ଏହି ସମୟକୁ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ । ଲୋକଙ୍କର ଖାଇବା ପିଇବାର ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ନଥାଏ । ଓଡିଶାରେ ଚାଷ କରି ଅଧିକ ଲୋକ ବଞ୍ଚନ୍ତି । ଚାଷକାମ ସରିଯିବା ପରେ ମକର ପର୍ବକୁ ଅତି ଆନନ୍ଦରେ ଲୋକେ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି ।
ଜାମ୍ବରୁ କହିଲା ସବୁ ସେଇ ଗୋଟେ କଥା । ଆମେ ବି ମକରକୁ ଚାଷକାମ ସରିବା ପରେ ଖୁସିରେ ପାଳନ କରୁ । ଚାଲ ଟିକରି ରାତି ହେଲାଣି ତୋତେ ମୁଁ ଏବେ ବୁଆଙ୍ଗ ଦେଖେଇ ଆଣିବି । ବାପା ଝିଅ ଏବେ ଗାଁ ଆଡକୁ ଚାଲିଲେ ।
