୨୦୨୪ ର ଆଗମନ କାହା ପାଇଁ କଣ ହେଇଥିବ, ହେଲେ ୯ ଜାନୁଆରୀ ଦିନ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତ ଦୁନିୟାରେ ଛାଇଗଲା ଅନ୍ଧକାର I ଉସ୍ତାଦ ରଶିଦ ଖାଁ ଶାହାବ ଚାଲିଗଲେ ଆମକୁ ଛାଡି I ବହୁଦିନ ହେଲା ସଂଘର୍ଷ କରୁଥିଲେ କ୍ୟାନ୍ସର ରୋଗ ସହିତ , କଲିକତାର ଏକ ଘରୋଇ ହସ୍ପିଟାଲରେ ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କଲେ ସେଇ ଦିନ I ଏକ ଯୁଗାନ୍ତକାରି କଳାକାରଙ୍କ ଏପରି ଅସମୟ ମୃତ୍ୟୁ ହିଁ ଦୁଃଖ ଦେଇଛି ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତର ପ୍ରଶଂସକ ଓ ପ୍ରେମୀ ମାନଙ୍କୁ I ଆଉକିଛି ଦିନ ବଂଚିଥିଲେ ଆହୁରି କେତେ ମଧୁର ସଂଗୀତ ଶୁଣିପାରିଥାନ୍ତୁ ଆମେ , ସେଇ ଅବଶୋଷ ରହିଯାଉଛି ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ I ଯାହାଙ୍କୁ ଦିନେ ପଣ୍ଡିତ ଭୀମସେନ ଯୋଶୀ “ସଂଗୀତର ଭବିଷ୍ୟତ” କହିଥିଲେ ତାଙ୍କପାଇଁ ୫୫ ବର୍ଷ କ’ଣ ଗୋଟେ ମରିବା ବୟଷ ? ସେ ଥିଲେ ଏଇ ସମୟର ଜଣେ ଅତୁଳନୀୟ କଳାକାର I ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ ଜଣେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତକାର I
ଉସ୍ତାଦ ରଶିଦ ଖାଁ ଶାହାବ 1 ଜୁଲାଇ 1968 ରେ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ବାଦାୟୁନର ସାହାସୱାନରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ତାଲିମ ତାଙ୍କ ମାତା ଜେଜେ-ମାମୁଁ ଉସ୍ତାଦ୍ ନିସାର ହୁସେନ୍ ଖାନ୍ ଙ୍କଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ | ପିଲାଦିନେ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ନଥିଲା | ତାଙ୍କର ମାମୁଁ ଗୁଲାମ ମୁସ୍ତାଫା ଖାନ ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କର ସଂଗୀତ ପ୍ରତିଭାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମୁମ୍ବାଇରେ ତାଲିମ ଦେଇଥିଲେ। ଅବଶ୍ୟ, ସେ ନିସାର ହୁସେନ୍ ଖାନଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବାଦାୟୁନରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ଘରେ ତାଲିମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଜଣେ କଠୋର ଅନୁଶାସକ, ନିସାର ହୁସେନ୍ ଖାନ୍ ସକାଳ ଚାରିଟାରୁ ଭଏସ୍ ଟ୍ରେନିଂ (ସ୍ୱାର୍ ସାଧନା) ଉପରେ ଜୋର ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ରାଶିଦଙ୍କୁ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଧରି ସ୍କେଲର ଏକ ନୋଟ୍ ଅଭ୍ୟାସ କରାଉଥିଲେ | କେବଳ ଗୋଟିଏ ନୋଟ୍ ଅଭ୍ୟାସ ପାଇଁ ପୁରା ଦିନ ଅତିବାହିତ ହେବ | ଯଦିଓ ରଶିଦ୍ ପିଲାଦିନେ ଏହି ଶିକ୍ଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଘୃଣା କରିଥିଲେ । ଶୃଙ୍ଖଳିତ ତାଲିମ ତାଙ୍କର ତାନ ଏବଂ ଲାୟାକାରୀର ସହଜ ଦକ୍ଷତାକୁ ଦର୍ଶାଇଲା | ରସିଦ ଖାନ ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ କନ୍ସର୍ଟ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ 1978 ରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀର ଏକ ଆଇଟିସି କନ୍ସର୍ଟରେ କରିଥିଲେ। ଏପ୍ରିଲ୍ 1980 ରେ, ଯେତେବେଳେ ନିସାର ହୁସେନ୍ ଖାନ୍ କଲିକତାର ଆଇଟିସି ସଂଗୀତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏକାଡେମୀ (SRA) କୁ ଚାଲିଗଲେ, ରସିଦ୍ ଖାନ୍ ମଧ୍ୟ 14 ବର୍ଷ ବୟସରେ ଏକାଡେମୀରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। 1994 ସୁଦ୍ଧା, ସେ ଏକାଡେମୀରେ ଜଣେ ସଂଗୀତଜ୍ଞ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତ ହୋଇଥିଲେ | ତାଙ୍କୁ 2006 ମସିହାରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ତଥା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା। କଳା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ସରକାର ତାଙ୍କୁ 2022 ମସିହାରେ ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ, ଭାରତର ତୃତୀୟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।
ଯଦିଓ ଉସ୍ତାଦ୍ ରସିଦ୍ ଖାନ୍ ଜଣେ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ଭାବରେ ବିଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ପ୍ରଭାବ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରଠାରୁ ବହୁ ଦୂରରେ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା, ଯାହା ଭାରତୀୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତରେ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ବା ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରକାରୀଙ୍କ ସହିତ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରତିରୂପିତ ହୋଇଥିଲା | ଉସ୍ତାଦ ଆମିର ଖାଁ ସାହାବ ଥିଲେ ତାଙ୍କର ପ୍ରେରଣା , ରଶିଦଙ୍କ ଗାୟକୀର ଉସ୍ତାଦ ଆମିର ଖାଁଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ଖୁବ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାଳେ ବୁଝି ହୁଏ I ନିଜ ଘରାନା ବାହାରୁ ପ୍ରେରଣା ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜ ସଂଗୀତ ରେ ତାହା ପ୍ରସ୍ପୁଟିତ କରିବା ତାଙ୍କର ସଂଗୀତିକା ମହାନତାର ପରିଚୟ ଦିଏ I ଖାୟାଲ ସଂଗୀତର ସୂକ୍ଷ୍ମତା ଉପରେ ତାଙ୍କର ମହତ୍ command ସହିତ, ଉସ୍ତାଦ୍ ରସିଦ ଖାନଙ୍କ କଳାତ୍ମକ ବହୁମୁଖୀତା ଠୁମରୀ, ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଏବଂ ଆଧୁନିକ ସଙ୍ଗୀତରେ ବିସ୍ତାର ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ଏକ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଚିହ୍ନ ଛାଡିଥିଲା | ତାଙ୍କର “ୟାଦ ପିଆ କି ଆଏ” କୁ କିଏ ବା ଭୁଲି ପାରିବ! ତାଙ୍କର ଏହି କାଳଜୟୀ ଠୁମରୀ ପରିବେଷଣ ଭାବପ୍ରବଣ ଗଭୀରତା ସହିତ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରେମର ଗଭୀର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଅନୁଭବ କରିବାକୁ ଦେଇଥାଏ | ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଏବଂ ସମସାମୟିକ ସଂଗୀତରେ ଉସ୍ତାଦଜୀଙ୍କ ଅଗ୍ରଗତି, ପରମ୍ପରା ଏବଂ ପରୀକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଗତିଶୀଳ ସନ୍ତୁଳନ ପ୍ରତିଫଳିତ କଲା | ସିନେମାଟିକ୍ ଦୁନିଆରେ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ସଂଗୀତ ସହଯୋଗରେ ତାଙ୍କର ଆଡାପ୍ଟାବିଲିଟି ଏବଂ ନୂତନତ୍ଵ ଅନ୍ୱେଷଣ ପାଇଁ ଖୋଲାଖୋଲି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇଥିଲା | ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପରମ୍ପରାରେ ମୂଳତ ଜଡିତ ହେଇମଧ୍ୟ ସେ ସଂଗୀତର ବିକାଶଶୀଳ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଏବଂ ସମସାମୟିକ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ଦୂର କରିବାର ଏକ ବିରଳ ଦକ୍ଷତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ |
ଉସ୍ତାଦ୍ ରସିଦ ଖାନଙ୍କ ଅକାଳ ବିୟୋଗ ସଂଗୀତ ଜଗତ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ କ୍ଷତି | ତାଙ୍କର ପରଲୋକ ଏକ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ଛାଡିଛି I ଦୁଃଖ କେବଳ ତାଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ନୁହେଁ , ମନ କାନ୍ଦୁଛି ସେଇ ଅସଂଖ୍ୟ ସ୍ୱର ପାଇଁ ଯାହା ମୌନ ହେଇଗଲା ତାଙ୍କ ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ସହିତ I ତାଙ୍କ ବିୟୋଗର ଆକସ୍ମିକତା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଜଗତକୁ ଅନେକ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଲୁଟି ନେଇଗଲା ଯାହା ସଂଗୀତର ଦୁନିଆକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିପାରିଥାନ୍ତା | ତାଙ୍କ ବିୟୋଗର ଦୁଃଖ ସହିତ ଆମେ ସଂଗ୍ରାମ କରୁଥିବାବେଳେ ଉସ୍ତାଦ୍ ରସିଦ ଖାନଙ୍କ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ତାଙ୍କ କାଳଜୟୀ ସଙ୍ଗୀତରେ ରହିଆସିଛି | ସେ ଆଉ ଶାରୀରିକ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥିତ ନଥାଇ ପାରନ୍ତି, ତାଙ୍କର କଳା କିନ୍ତୁ ବଞ୍ଚିଛି, ଓ ବଞ୍ଚି ରହିବ ତାଙ୍କର ସେଇ କାଳଜୟୀ ସଂଗୀତ । ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତ ଜଗତରେ ପ୍ରତିଧ୍ବନିତ ହେଉଥିବାର ଅନେକ ପ୍ରତିଶୃତି ଦେଇ | ତାଙ୍କର ଅନୁପସ୍ଥିତି ଗଭୀର ଭାବରେ ଅନୁଭବ ହେବ, କିନ୍ତୁ ସେ ସଂଗୀତ ଜଗତରେ ଛାଡିଥିବା ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଚିହ୍ନ ନିଶ୍ଚିତ ତାଙ୍କୁ ଚିରସ୍ଥାୟୀ କରିବ |
