୧୯୮୦ ମସିହାର କଥା । ଭାରତର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଜଗତ ଯେମିତି ଚମକୁ ଥିଲା । ଉସ୍ତାଦ୍ ଓ ପଣ୍ଡିତ ମାନଙ୍କର ରାଜୁତିର ସମୟ । ବନାରସ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, କଲିକତା ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀ ଓ ମୁମ୍ବାଇର ଆଇଟିସି ସବୁଠି ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ଥାନରେ ଥାଏ । ଏମିତି ଏକ ଦୁର୍ଲଭ ସମୟରେ ସାନ ଅଜାଙ୍କ ସହିତ ରାସିଦ୍ କଳିକତା ଆସିଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ସାନ ଅଜା ଉସ୍ତାଦ ନିସାର ହୁସେନ ଖାଁ ସାହାବ ଆଇଟିସିର ଶିକ୍ଷକଭାବେ ଯୋଗଦେଲେ । ରାସିଦ୍ଙ୍କୁ ସେତେବେଳେ୧୪ ବର୍ଷ ବୟସ । କଲିକତା ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀରେ ରାସିଦ୍ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ଦେଇ ଉତ୍ତିର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଛାତ୍ର ଭାବେ ଯୋଗଦେଲେ । କୁହାଯାଏ ତୁଳସୀ ଦୁଇ ପତ୍ରରୁ ବାସେ । ଠିକ୍ ସେମିତି ରାସିଦ୍ ଏକାଡ଼େମୀରେ ଯୋଗଦେବା ପରଠାରୁ ଡ଼ାଇରେକ୍ଟର କିସକୁ ସାହାବଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ ପଣ୍ଡିତ ଓ ଉସ୍ତାଦ୍ ତାଙ୍କର ଅସାଧାରଣ ପ୍ରତିଭାରେ ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍ଧ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତି । ଯୁବ ଗାୟକ ରାସିଦଙ୍କର ସେହି କିଶୋର ବୟସରୁ ଗାୟକିରେ କରିସ୍ମା ସମଗ୍ର ଶ୍ରୋତାଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍ଧ କରୁଥାଏ । ଥରେ ଯଦି କେହି ତାଙ୍କୁ ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀର ବୁଧବାରର ସଂନ୍ଧ୍ୟା ଗୁଡ଼ିକରେ ହେଉଥିବା ସଙ୍ଗୀତ ଆସରରେ ଶୁଣେ ସିଏ ତାଙ୍କୁ ବାରମ୍ବାର ନଶୁଣି ରହିପାରେନା ।
ଦିନକର କଥା । ସେତେବେଳକୁ ୧୦ ବର୍ଷ ହେବଣି ରାସିଦ ଓ ତୁଷାର ଏକାଠି କଲିକତା ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀରେ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି । ସେଦିନ ତୁଷାର ସହିତ ରାସିଦ୍ ବାହାରିଛନ୍ତି କିଛି କାମରେ । ହାତରେ ବାଇକ୍। ରାସିଦ୍ ଚଲଉଛନ୍ତି । ହଠାତ୍ ଗାଡ଼ିରୁ ତୁଷାର ଖସିପଡ଼ିଲା । କ’ଣହେଲା ବୋଲି ରାସିଦ୍ ଚାହିଁଲା ବେଳକୁ ଗାଡ଼ିଯାଇ କେଉଁଠି ଗୋଟେ ପିଟି ଯାଇଛି । ତୁଷାର ବିଚରା ତଳକୁ ଧକ୍କା ସମୟରେ ଖସି ପଡ଼ିଛି । ସାମ୍ନାରୁ କେହି ପଚାରିଲେ । କ’ଣ ହେଲା ଭାଇ । ଏମିତି କିଏ ଗାଡ଼ି ଚଳାଏ । ଶିଖି ନାହଁ କି? ଦୁଇଜଣଯାକ ଭୂଲ ହେଇଗଲା କହି ସେଠୁ ଭାଗିଲେ । ତୁଷାର କହିଲା ଆରେ ତୁ ମୋତେ କେତେଥର ଗାଡ଼ିରୁ ଖସେଇଲୁଣି ଗଣିଛୁ?
ରାସିଦ୍: ତୁ ଗଣିକି ରଖ । ମୁଁ ଗଣିନି ।
ତୁଷାର: ଆରେ ତୁ ଗାଡ଼ି ଚଲେଇବା ବେଳେ କ’ଣ ଭାବୁଛୁ କହିଲୁ? ରାସିଦ୍ କହିଲା ୟମନ୍ ।
ତୁଷାର: ଗାଡ଼ି ଚଲେଇଲାବେଳେ ୟମନ୍ କ’ଣ?
ରାସିଦ୍: ଗୋଟେ ଛୋଟ ଆଳାପଟାରେ ପୁରା ସୁର ଲାଗୁନଥିଲା । ତିନିଥର ଗାଇଲିଣି । ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲି ସୁରଟା ଲାଗିଲା ବେଳକୁ ତୁ ଖସିପଡ଼ିଲୁ । ମୁଁ କ’ଣ କରିଥାନ୍ତି ଯେ ।
ତୁଷାର : ଆରେ ତୁ ମୋତେ ମାରିବୁ ନା କ’ଣ? ମୋତେ ତଳେ ପକେଇ ଦେଇ କହୁଛୁ କ’ଣ ନା ସ୍ୱର ଲଗଉଛୁ ।
ରାସିଦ୍: ମୁଁ କ’ଣ ଜାଣିଛି ତୁ ମୋ ପଛରେ ବସିଛୁ ବୋଲି ।
ତୁଷାର: ଆରେ ମାରିବୁ ନା କ’ଣ? ମୋତେ ଡ଼ାକିଲୁ ବଜାର ଯିବା ଆସେ । ମୁଁ ଉସ୍ତାଦ୍ ଙ୍କ ସହିତ ବିଚରା ବସିକି କଥା ହେଉଥିଲି । ଡ଼ାକିଆଣିକି କହୁଛୁ ମୁଁ ଜାଣିନି । ମାରିଦେବ ଇଏ ।
ରାସିଦ୍: ଓଃ ହଁ ହଁ । ମୁଁ ତୋତେ ଡ଼ାକିଥିଲି । ହଁ ହଁ । ଏବେ ମନେପଡ଼ିଲା ।
ତୁଷାର: ଆରେ ମନେପଡ଼ିଲା କ’ଣ? ତୁ କେଉଁ ଦୁନିଆରେ ରହୁଛୁ କି? ରାସିଦ୍ ହସି ଦେଇ କହିଲେ, କ’ଣ କରିବି ତୁଷାର ସେତେବେଳୁ ଗୋଟେ ସ୍ୱର ମୁଣ୍ଡରେ ପଶିଛି । ସେ ମୋ ଗଳାରେ ନଉଠିବା ଯାଏ ମୋ ଭିତରେ ଏମିତି ସ୍ୱର ବୁଲୁଥିବ । ଆରେ ଇଏ କି ପାଗଳକିରେ, ତୁଷାର ନିଜ ଦେହରୁ ଧୂଳି ଝାଡ଼ୁ ଝାଡ଼ୁ କହିଲା ।
ତୁଷାର: ଚାଲ ଚାଲ । ମଣିଷକୁ ମାରିଦେବ ସ୍ୱର ଚକରରେ । ମୁଁ କ’ଣ ଶିଖୁନି । ସାଧନା କରୁନି । ଘଣ୍ଟା ଦେଖି ପାଞ୍ଚ ଛଅ ଘଣ୍ଟା ଭୋରୁ ସାଧନ କରୁନି । ମୋର ତ କାହିଁ ଏମିତି ସ୍ୱର ବୁଲୁନି ମୁଣ୍ଡରେ । ତୁ ବୁଝିଲୁ ମଣିଷ ଜୀବନ ନେଇଯିବୁ । ରାସିଦ୍ ଆଉ ତୁଷାରର କଥାକୁ ଧ୍ୟାନ ନଦେଇ ଖୁବ ଜୋରରେ ଗାଡ଼ି ଛାଡ଼ିଦେଲା । ଏକଦଫାରେ ଗାଡ଼ିଯାଇ ରହିଲା ଗଙ୍ଗା କୂଳରେ।
ତୁଷାର: ଆରେ ଏଠି କ’ଣ କରିବା ।
ରାସିଦ୍: ସଙ୍ଗୀତ ।
ତୁଷାର: କ’ଣ ନଦୀରେ?
ରାସିଦ୍: ନିଜେ ଗାଇବା ।
ତୁଷାର ନିଜେ ନିଜେ କ’ଣ ଗାଇବା କହିଲୁ?
ରାସିଦ୍: ତୁ ବସ । ଶୁଣ ଚୁପଚାପ୍ । ମୋତେ କହ ଏଇ ଆଳାପଟା କେମିତିି ଲାଗୁଛି ।
ଗଙ୍ଗା କୂଳରେ ସ୍ୱର ଲଗେଇଲେ ରାସିଦ୍ । ରାଗ ୟମନ୍ । ମନେ ହେଉଛି ଯେମିତି କେହି ବଡ ଉସ୍ତାଦ୍ କି ପଣ୍ଡିତ ଗାଉଛନ୍ତି । ସେଥିରେ ପୁଣି ଛୋଟ ଛୋଟ ତାନ୍, ଲୟକାରୀ, କିଛି କିଛି ନୂଆ ଛଟା । କିଛି ସମୟ ଶୁଣିବା ପରେ ତୁଷାର କହିଲା, ତୁ ତ ପୁରା ଉସ୍ତାଦ୍ ଅମୀର ଖାଁ ସାହାବଙ୍କ ପରି ଗାଉଛୁ । ରାସିଦ୍ ଟିକେ ମୁରୁକି ହସି କାନରେ ଦୁଇ ହାତ ଦେଇ କହିଲା; ଆରେ ଚଣ୍ଡାଳ କାହା ନାଁ ତୁ ଧରିଲୁ ।
ରାସିଦ୍: ମୁଁ କାହାକୁ ଅନୁକରଣ କରୁନି । ଉସ୍ତାଦମାନଙ୍କ ଗାୟକିକୁ ଶୁଣି ସେ ଭିତରେ ନିଜର ଏକ ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ମୁଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି । ମୁଁ ମୋର ନିଜର ଷ୍ଟାଇଲ ତିଆରି କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି । କାହା ଛାୟାରେ ଗାଇବାକୁ ଚାହୁଁନି ।
ତୁଷାର: ହେଲେ ତୁ ଯେମିତି ତାନ୍, ଅଳଙ୍କାର ଆଉ ଲୟକାରୀ କରୁଛୁ ମୋତେ ବେଳେବେଳେ ଲାଗୁଛି ନିଜେ ଉସ୍ତାଦ୍ ଅମୀର ଖାଁ ସାହାବ କି ପଣ୍ଡିତ ଭୀମସେନ୍ ଯୋଶୀ ଗାଉଛନ୍ତି । ଏମିତି କେମିତି କରୁଛୁ?
ରାସିଦ୍: ଗାଇବା, ବଜେଇବା ଏମିତି ଜିନିଷ ତୁଷାର କ’ଣ କହିବି ତୋତେ । ଏମିତିରେ ପିଲାବେଳୁ ମୋତେ ତ ପଣ୍ଡିତ ଭୀମସେନ ଯୋଶୀ, ଉସ୍ତାଦ୍ ଅମୀର ଖାଁଙ୍କୁ ଶୁଣିବାକୁ ବହୁତ ଭଲଲାଗେ । ଏମାନଙ୍କୁ ମୁଁ ବହୁତ ଶୁଣେ । କିନ୍ତୁ ଜାଣିଲୁ ଗାଇବାବେଳେ ମୁଁ ମୋ ନିଜ ଷ୍ଟାଇଲରେ ଗାଏ । ନିଜ ଅନ୍ଦାଜରେ ଗାଏ । ମୋର କିଛି ନିଜର ନୂଆ ଛଟା ସେଥିରେ ରଖିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରେ ।
ତୁଷାର: ଏତେ ଛୋଟ ଛୋଟ ତାନ୍ ତୁ କରୁ ମୋତେ ତୋର ସେହି ତାନ୍ ବହୁତ ୟୂନିକ୍ ଲାଗେ।
ରାସିଦ୍: ସେଇଟା ତ ଆମ ରାମପୁର ସେହେସ୍ୱାନ ଘରାନାର ସବୁଠୁ ଖାସ୍ ଜିନିଷ । ସେଇ ଷ୍ଟାଇଲ୍ ତ ମୁଁ ନିଶ୍ଚୟ କରିବି ।
ତୁଷାର: ଆମେ ତ ଦୁଇଜଣ ଏକାଠି ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀରେ ଯୋଗଦେଇଛନ୍ତି । ବହୁତ ପିଲା ବି ଆସିଛନ୍ତି । ହେଲେ ତୁ ଯେମିତି ଷ୍ଟାଇଲରେ ଗାଉଛୁ ସେଇଟା ନିଆରା । ସମସ୍ତେ ତୋତେ ଶୁଣିବାକୁ ଭଲ ପାଉଛନ୍ତି ।
ରାସିଦ୍: ସେଇଟା ବହୁତ ଶୁଣିବା ପରେ ଆସିଛି । ଦେଖ ଆଉ ଟିକେ ଆଗରୁ ତୁ ମୋତେ ଗାଳି କରୁଥିଲୁ । ମୁଁ ଯେଉଁ କାମରେ ଯାଉଥିଲି ଗାଡ଼ି ଧକ୍କା ହେଲାବେଳେ ଭୁଲିଗଲି । ଏଠି ଆମେ ଏତେ ସମୟ ଗପିଲେଣି ତଥାପି ମନେ ପଡ଼ୁନି କାହିଁକି ଘରୁ ବାହାରିଥିଲି । ମୁଁ ତ ସବୁବେଳେ କିଛି ସ୍ୱର ଖୋଜୁଛି । ଭିତରେ ସଙ୍ଗୀତ ଚାଲୁଛି । ସେଇଟା ମୋତେ ଭଲ ଲାଗୁଛି । ମୁଁ ଯେଉଁ ଦିନରୁ ଏଠିକି ଆସିଲିଣି ମୋ ଗୀତ ଶୁଣିବାପାଇଁ ପଣ୍ଡିତ ରବିଶଙ୍କର ଜୀ ଅନେକଥର ଆସିଛନ୍ତି । ମୋର ଭାଗ୍ୟ ବଡ଼ ବଡ଼ ଉସ୍ତାଦ୍, ପଣ୍ଡିତ ଏକାଡ଼େମୀକୁ ସବୁବେଳେ ଆସୁଛନ୍ତି ଶୁଣିବାପାଇଁ । ମୋତେ ସେଇଟା ବହୁତ ଭଲ ଲାଗୁଛି ଓ ନୂଆକରି କିଛି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଉଛି । ଆଉ ମୁଁ ଯେଉଁ ଭଲ ଗାଉଛି ବୋଲି କହୁଛୁ ସେଇଟା ତ ପୁରା ମୋ ଗୁରୁ ଉସ୍ତାଦ୍ ନିଶାର ହୁସେନ ଖାଁ ସାହାବଙ୍କୁ ଶ୍ରେୟ ଯାଉଛି । ମୁଁ ତାଙ୍କ ବିନା କିଛି ନୁହଁ ।
ତୁଷାର: ମାନେ ତୋ ଆର୍ମି ଅଫିସର ଅଜାଙ୍କ କଥା କହୁଛୁ ତ ?
ରାସିଦ୍: ହଁ ଆର୍ମି ଅଫିସରର ଅନ୍ଦାଜ୍ ତାଙ୍କର କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ଗାୟକି କେତେ ଅଲଗା ଦେଖିଛୁ? ସେଇଟା ତାଙ୍କର ଖାସିୟତ୍ ମାନେ ରାମପୁର ସେହେସ୍ୱାନ ଘରାନାର ଖାସିୟତ୍ ।
ହଉ ତୁଷାର ଏତେବେଳ ହେଲାଣି ଆମେ ଏଠି ଗପୁଛନ୍ତି । ଚାଲ ଚାଲ ରାସ୍ତାରେ ମନେ ପକେଇବା କାହିଁକି ଆସିଥିଲେ । ଏତିକି କହି ଗାଡ଼ି ଷ୍ଟାର୍ଟ କଲେ ରାସିଦ୍ ।
ପଛରେ ବସୁ ବସୁ ତୁଷାର କହିଲା, ତୋ ଗଳାରେ ତାନ୍ କୁଡ଼ିକ ଅଦ୍ଭୁତ ଗଡ଼େ । କେତେ ରକମର ତାନ୍ । ତୁ କ’ଣ ଗାଇବା ବେଳେ ଏତେ ଚିନ୍ତା କରି ଗାଇପାରୁ? ରାସିଦ୍ କହିଲା ଆରେ ଚିନ୍ତା କଲେ ଗାଇବି କେମିତି? ସବୁ ତାଲିମ ଆଉ ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ । କହିବାକୁ ଗଲେ ସେଇଟା ଗୁରୁ ଉସ୍ତାଦ୍ ନାସିର ହୁସେନ ଖାଁ ସାହାବଙ୍କ ଦାନ । ତୁଷାର କହିଲା ତୋତେ ଚାରିଟା ରାତିରୁ ଉଠେଇ ସେ ସାବାର୍ଡ଼ କରିଛନ୍ତି, ସେଥିପାଇଁ ନାଇଁ ? ନାଁ ନାଁ ସେମିତି ନୁହେଁ । ତୁଷାର: ଆଛା କହିଲୁ ରାସିଦ ତୋ ପିଲାବେଳ ଗପଟା । କେମିତି ତୋତେ ତୋ ସାନା ଅଜା ଶାସନ କରୁଥିଲେ?
ରାସିଦ୍: ଦାଦୁ ନଥିଲେ ରାସିଦ୍ କେଉଁଠୁ ଆସନ୍ତା ତୁଷାର । ସେ ମୋର ଦାଦୁ (ଅଜା) ଓ ସେ ହିଁ ମୋର ଗୁରୁ । ମୋତେ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱର ଉପରେ ରହିବା ପାଇଁ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା କହିବେ । ପିଲାଦିନେ ତିନିବର୍ଷ ଧରି କେବଳ ସାରେଗାମା ଅଭ୍ୟାସ କରିଛି । ମୋର ତ ସ୍ୱରକୁ ଘୃଣା ଆସିଯାଇଥିଲା । ଏତେ ସମୟ କାହିଁକି ଗୋଟେ ସ୍ୱର ଗାଇବି ମୁଁ ବୁଝିପାରୁ ନଥିଲି । ତୁ ଏବେ ଯାହା ଦେଖୁଛୁ ସେହି ଅଭ୍ୟାସର କରିସ୍ମା । ମୋ ଦାଦୁ ଯଦି ଗାଳି ଦେଇ ନଥାନ୍ତେ ମୁଁ ଏମିତି ଗାଇବା ସମ୍ଭବ ହେଇ ନଥାନ୍ତା । ତାଙ୍କପାଇଁ କେବଳ ମୁଁ ଗାଇ ପାରୁଛି । ତା ଛଡ଼ା ମୁଁ କଲିକତା ଆସିବା ପରେ ମୋତେ ସ୍କଲାରସିପ୍ ମିଳିଗଲା । ମୁଁ ରୋଜଗାର କଲି । ନିଜେ ଖର୍ଚ୍ଚ କଲି । ସେତେବେଳେ ମୋତେ ଗାଇବାକୁ ବହୁତ ମଜ୍ଜା ଲାଗିଲା । ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ଭଲପାଇବା ଆସିଲା । ତୁଷାର କହିଲା କ’ଣ ପଇସା ? ତୁ ପଇସା ପାଇଁ ଗାଇଲୁ ? ରାସିଦ ହସିଦେଲା ଆଉ କହିଲା ହଁ ପଇସା ମିଳିଲା ମୁଁ ନିଜେ ଖର୍ଚ କରିପାରିଲି । ସେଇଟା ଭାରି ମଜା ଲାଗିଲା ।
ତୁଷାର: ବହୁତ ପିଲା ସ୍କଲାରସିପ୍ ପାଉଛନ୍ତି ମାନେ ପଇସା ପାଉଛନ୍ତି । କେହି କିନ୍ତୁ ତୋ ସରି ଗାଇବାର ମୁଁ ଶୁଣୁନି ।
ରାସିଦ୍ ଟିକେ ଗମ୍ଭୀର ଗଳାରେ କହିଲା, ଦେଖ ତୁଷାର ସେମିତି ନୁହଁ । ସମସ୍ତେ ଏକା ପ୍ରକାର ପରିବେଶରୁ ଆସିନାହାଁନ୍ତି । ଗାଇବା ପାଇଁ ତିନିଟା ଜିନିଷ ଏକାସଙ୍ଗେ ଦରକାର ହୁଏ ଅଜା କହୁଥିଲେ । ଗୋଟେ ହେଲା ‘ଗଳା’ ଯେଉଁଟା ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ଦାନ, ଦ୍ୱିତୀୟରେ ‘ଉପଯୁକ୍ତ ଗୁରୁଙ୍କ ନିକଟରେ ତାଲିମ୍’, ତୃତୀୟଟି ହେଲା ‘ସାଧନା’ । ଏସବୁ ଏକାଠି ହେବା ଗୋଟେ ଯୋଗ । ମୋର ଗୁରୁଙ୍କ କୃପାରୁ ମୁଁ ଗାଉଛି । ତାଛଡ଼ା ମୋର ସବୁବେଳେ ବଡ଼ ବଡ଼ ଉସ୍ତାଦ୍ ମାନଙ୍କର ଗୀତ ଶୁଣିବାରେ ବହୁତ ଆଗ୍ରହ । ସେମାନଙ୍କୁ ପାଖରୁ ଦେଖିଛି । ତୁ ତ ଦେଖିଛୁ, ଉସ୍ତାଦ ଲତାପ ହୁସେନ ଖାଁ ସାହାବ, ଯୋଗ ସାହାବ, କାନନ ଅଙ୍କଲ, ରାୟଚାନ୍ଦ ଜୀ, ମାଳବିକା ଦି, ଦୀପାଲି ଦି, ଉମର ଖାଁ ସାହାବ, ହୀରାବାଈ ବଳୋତ୍କର ଜୀଙ୍କ ଭଳି ବଡ ବଡ କଳାକାର ମାନଙ୍କ ଆମ ଆସରମାନଙ୍କୁ ଆସିବା । ଏମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗତ ମିଳିବା କ’ଣ କେବେ ଛୋଟ କଥା । ପଣ୍ଡିତ ଜ୍ଞାନପ୍ରକାଶ ଘୋଷ ତ ମୋତେ ବହୁତ ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ଏମିତି ହେଉଥିଲା ଯେ ବୋଲକୁ ଦବେଇ ଚୋବେଇ ପକାନ୍ତି । ଜ୍ଞାନ ଦାଦୁ ସବୁବେଳେ କହୁଥିଲେ ବେଟା ବୋଲକି ତରଫ ଧ୍ୟାନ ଦୋ । ଧୀରେ ଧୀରେ ସେମାନଙ୍କ କଥାକୁ ପାଳନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲି । ସେଥିରେ ଯେତିକି ହାସଲ କରିଛି । ଅନେକ କଥା ଆହୁରି ଶିଖିବାକୁ ବାକି ଅଛି ।
ତୁଷାର କ୍ଳାନ୍ତି ଭରା ସ୍ଵରରେ କହିଲା ହଉରେ ଭାଇ । ଏବେ ଗାଡ଼ି ରଖ । ଘର ଆସିଗଲା । ପ୍ରାଣ ଆଜି ବଞ୍ଚିଗଲା ଜାଣ । ଏମିତିରେ ରାତି ଘଡ଼ିଏ ହେଲାଣି । ଆଜି ବୁଧବାର । ଏକାଡ଼େମୀରେ ଆସର ସମୟ ହେଲାଣି । କିସକୁ ସାହାବ ତୋତେ ଖୋଜୁଥିବେ । ରାସିଦ୍ ହସି ଦେଇ କହିଲା ଆଉ ତୁ? ତୋ ବିନା ଆସର ଜମିବ କେମିତି ? ଏମିତି କଥା ହୋଇ ହୋଇ ଦୁଇ ବନ୍ଧୁ ସଙ୍ଗୀତ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଏକାଡ଼େମୀ ଆଡ଼େ ଚାଲିଲେ ।
